[Vivian]

Do założenia tego tematu skłoniło mnie kilka artykułów, które w ostatnim czasie miałam okazję przeczytać, kilka książek, filmów na temat Kraju Kwitnącej Wiśni. I z jednej strony byłam zafascynowana jego kulturą, sztuką i obyczajami (coś w stylu ,,powiewu orientu” a z drugiej poczułam się nieco skonsternowana, zaniepokojona(?)Nie wiem jak to dokładnie ująć. Japonia przoduje obecnie w wielu dziedzinach życia, widzimy niezwykle prężnie rozwijającą się gospodarkę i technikę, przy czym obok tego widzimy obyczaje japońskie i ową odmienność kulturową, jeszcze dalej widzimy sukcesy Japończyków na olimpiadach, polu naukowym, konkursach chopinowskich, wieniawskiego etc., następnie czytamy o chorobie cywilizacyjnej zwanej hikikomori. O ile niegdyś osoby takie były traktowane jak osoby z marginesu społecznego, o tyle obecnie szacuje się, że około 55% Japończyków w wieku 13-24 lat doświadczyło bycia hikikomori. Do tego: W ostatnich latach często się słyszy o samobójstwach w Kraju Kwitnącej Wiśni, co wiąże się po części z wysokim współczynnikiem bezrobocia. Statystyki jasno wskazują, że od roku 1998 ok. 30 000 osób rocznie decyduje się na ten desperacki krok, zaś wysoka liczba przypadków musiała zostać zauważona przez opinie publiczną na całym świecie. Czytałam również o przypadkach poszukiwania,,kompanów do samobójstwa”, bardzo popularnych ogłoszeniach pojawiających się w internecie. Do tego, kiedy obejrzeć, anime i zestawić go z japońskim filmem obyczjowym, łatwo dostrzec olbrzymią przepaść dzielącą te diwe rzeczywistości. W każdym razie po obejrzeniu ,,Tokajskiej sonaty” Kiyoshiego Kurosawy, czułam się co najmniej zdruzgotana, w każdym razie dość dawno nie widziałam bardziej ,,dołującego filmu”. Może krótkie: Rzecz dzieje się w Tokio, biznesmen Ryuhei Sasaki jest głową typowej japońskiej rodziny. Jego żona Megumi poświęciła się wychowaniu dwóch nastoletnich synów .Pozornie wszyscy sprawiają wrażenie szczęśliwych. Każdy z członków rodziny skrywa jednak jakąś tajemnicę. Ryuhei na przykład nie mówi nikomu, że został zwolniony z pracy, jeden z synów potajemnie chodzi na lekcje gry na fortepianie, syn próbuje sie zaciągnąć do amerykańskiego wojska, wbrew woli ojca, matka świadoma tych wszystkich poczynań, bezradnie usiłuje udawać, ze wszystko jest w porządku. W filmie uderza pragnienie zachowania pozorów, nie pokrycia się hańbą, ojciec rodziny nie może przyznać się, iż stracił pracę, bo jak twierdzi, utraciłby autorytet. Woli wstawać wcześnie rano i wędrować po mieście od załóżmy 8 do samej kolacji (czyli w godzinach pracy), żeby żona nie zauważyła(ale żona widzi, tylko nie wypada jej mówić) że jest bezrobotny. Do tego znajduje sobie towarzysza, który nastawia sobie w telefonie dzwonek, żeby inni myśleli, ze otrzymuje cały czas ważne telefony od szefa z firmy. Więc panowie w czarnych, eleganckich garniturach codziennie ustawiają się w kolejce po darmowe jedzenie. Jakiś czas potem dowiadujemy się, iż jego kompan popełnił wraz z żoną samobójstwo. Najbardziej uderza, że nasz główny bohater jest zupełnie załamany, żył jak gdyby nie czując, że żyje, machinalnie, aż nagle go wyrzucili i wtedy doszedł do wniosku, że jest skończony. Bowiem szukając nowej pracy, nie potrafi wymienić żadnych kwalifikacji, jego ulubioną formułką jest: Pracowałem na kierowniczym stanowisku w ....” poza tym nie potrafi stwierdzić ani co potrafi, ani co pragnąłby zaoferować firmie. Nie będę może opowiadać całej reszty, w każdym razie późniejsze wydarzenia zaczynają przypominać efekt domina rozpadającej się rodziny.

Niedawno z kolei widziałam,, Bojaźń i drżenie”, francusko japoński film oparty na autobiograficznej książce Amelie Nothomb, która urodziła się w Japonii. Cała jej rodzina wędrowała za ojcem ambasadorem po różnych krajach świata, głównie azjatyckich. Póżniej po latach jako tłumacz wróciła do Tokio, gdzie rozpoczęła pracę w jednym z wielkich japońskich przedsiębiorstw. Przykre doświadczenia z tej pracy przedstawiła później w książce "Z pokorą i uniżeniem". I może po kolei, główna bohaterka filmu jak i książki, niejako alter ego autorki spędziła swe dzieciństwo w Japonii, która tak ją zafascynowała, że będąc już dorosła postanowiła wrócić tam za wszelką cenę.
Amelie od samego początku była wdrażana do karności rodem z wojska (przypominam tłumaczka języka francuskiego)poprzez bezsensowne syzyfowe prace w rodzaju pisania po raz dziesiąty tego samego listu lub kserowania po raz piętnasty tych samych dokumentów (regulamin klubu golfowego!), a więc od początku pokazywano jej kto tu rządzi, bo jak sama trzeźwo zauważa już na początku książki: „Pan Haneda był przełożonym pana Omochi, który był przełożonym pana Saito, który był przełożonym panny Mori, która była moją przełożoną. Ja nie byłam niczyją przełożoną. (...) Tak więc w firmie Yumimoto podlegałam wszystkim.” Następnie, gdy pomogła w opracowaniu (świetnego) raportu pracownikowi z innego działu, jej bezpośrednia przełożona (którą bohaterka uważała za przyjaciółkę ) doniosła o tym kierownikowi. Po tym całymi dniami nie przyznawano jej żadnej pracy, a sama musiała wysłuchiwać uwag szefowej o tym, że ona i ludzie z jej kraju są upośledzeni umysłowo. Szefowa przydzielała bohaterce zadania, których ta nie potrafiła wykonać, a w akcie zemsty przydzieliła jej nowe stanowisko, pilnowanie, aby w toaletach nie zabrakło papieru(nawet męskich, co wprawiało panów w pewne zażenowanie, kiedy napotykali ją w środku). Wyobraźcie sobie młodą i, jak sądzę, inteligentną Belgijkę, która swoją roczną karierę w wymarzonej, japońskiej firmie kończy na jakże zaszczytnym stanowisku "babci klozetowej". I teraz posłużę się cytatem z jakiegoś artykułu :"Opisane przez Nothomb doświadczenia nie są bynajmniej wyssane z palca, choć często wydają się być nieprawdopodobne. Większość Japończyków jeszcze do niedawna traktowała pracę w jednej firmie przez całe życie jako coś absolutnie normalnego. Warunki pracy podobne są we wszystkich prestiżowych korporacjach, nie opłaca się więc zmieniać miejsca zatrudnienia, zwłaszcza że w Japonii równoznaczne jest to z okryciem się hańbą. Pracownicy dają się wyzyskiwać, dają pomiatać sobą, choć powoli sytuacja się zmienia. 'Karoshi', czyli śmierć z przepracowania prawnie uznana została już w latach 80-tych. Rodziny zmarłych wnoszą coraz więcej pozwów do sądu o odszkodowania - od 1988 liczba ta wzrosła o 40%. W przypadku uznania przepracowania za przyczynę śmierci rodzina zmarłego dostaje od rządu ok. $20,000, a od firmy nawet do $1 mln. Problem 'karoshi' zaczął poważnie martwić wielkie firmy w związku z niedawną sprawą o odszkodowanie dla 30-pracownika firmy Toyota, który w 2002 zmarł na zawał o 4 rano w pracy. Przez 6 miesięcy przed śmiercią pan Uchino pracował ponad 20 godzin tygodniowo ponad normę (która dla wielu wynosi ok. 60 godzin tygodniowo) i krótko przed śmiercią wyznał żonie, że najszczęśliwszy jest, kiedy śpi. Japończycy plasują się na drugim miejscu na świecie (po Amerykanach) pod względem ilości przepracowanych godzin w roku, ale w przeciwieństwie do Amerykanów do czasu pracy nie wliczane są tu nadgodziny, które w Japonii są zwykle bezpłatne (podobnie jak normą jest organizowanie treningów i szkoleń w weekendy). Firmy ubezpieczeniowe zaczęły odmawiać sprzedaży ubezpieczeń osobom o wysokim ryzyku 'karoshi', a firmy przestraszyły się konieczności płacenia wysokich odszkodowań.'' Uff, i na koniec inny artykuł, o doświadczeniach pewnej Polki wyniesionych z Japonii.
http://klikdotsystems.jp/stronapolska/files/rok2003/amelie/amelie.html
Przede wszystkim czekam na Wasze opinie, własne doświadczenia itd itd.
Pisałam to wszystko szybko, trochę chaotycznie, więc przepraszam z góry.

[Eire]

Po obejrzeniu tylu japońskich produkcji i przeczytaniu knig o tej krainie wydawało mi się, ze coś niecoś o niej wiem. Wydawało mi się.

To co wiedzieć może osoba zainteresowana Japonią czy jakimkolwiek innym egzotycznym krajem to relacje w najlepszym wypadku z drugiej ręki, wybiórcze, podkoloryzowane, których nie mamy okazji skonfrontować z rzeczywistością- nie mówię o krótkim wyjeździe, ale długim pobycie. Coś tam przeczytamy, usłyszymy, coś "wszyscy wiedzą" etc. Znamy wybiórcze hasła, ale każde takie zjawisko kulturowe ma swoje uwarunkowania- osobie z zewnątrz życia nie starczy by je zrozumieć. To jest po prostu inny kraj, inna mentalność, inna historia, kulturowe wzorce.

A co do Nothomb- lubię jej książki, ale nie wiem na ile poważnie można je traktować.

[Meliana]

Bardzo ciekawe jest to o czym piszesz Vivian. W zeszłym roku (gdzieś o tej porze) miałam bardzo silne pragnienie, żeby dowiedzieć się więcej o Japonii, jej zwyczajach, kulturze i mentalności społecznej. Trochę pomogły mi w tym lektury książek, szczególnie Yukio Mishimy i Yasunari'ego Kawabaty.

Ma rację Eire pisząc, że nam, ludziom Zachodu, wychowanym w innej kulturze, religii i mentalności może się jedynie wydawać, że coś niecoś zaczynamy rozumieć z tej japońskiej specyfiki. Nawet jeśli faktycznie sporo się naczytaliśmy, naoglądaliśmy, czy nabadliśmy. To tylko złudzenia.

Japończykami kieruje bowiem osobliwe pojmowanie życia. Zupełnie inne podejście np. do kwestii samobójstwa, które w naszej kulturze postrzegane jest jako przejaw słabości, a w Japonii przeciwnie - jest to wyraz odwagi i swoiście pojmowanego honoru, a nawet patriotyzmu (warto nadmienić, że zarówno Mishima, jak i Kawabata popełnili rytualne samobójstwa).
Kolejna rzeczą, zupełnie inaczej pojmowaną w naszej kulturze, jest swoiste poczucie obowiązku i dostoswanie się do reguł, jakie rządzą tym krajem od wieków. Kiedy inne kraje gładko "poddają się" liberalizacji społecznej powszechnie uważanej za przejaw nowoczesności, Japonia pozostaje dziwną hybrydą, jedynym chyba na świecie tyglem tradycyjno-nowoczesnym, któremu udało się pogodzić najnowsze zdobycze cywilizacyjne, ze starą i bardzo specyficzną tradycją, która przetrwała w swych korzeniach, rytuałach i pojęciach w niemal nienaruszonym stanie.
Wiąże się to na pewno z faktem, że Japonia do połowy XIX wieku, była krainą niemal odciętą od reszty świata i zupełnie "nieskażoną" wpływami obcych kultur (no może poza chińską).

[Kurt]

Odnoszę wrażenie ,że niektórzy autorzy za bardzo skupiają się na tych wszystkich różnicach (względem naszej kultury) i "dziwactwach" Japonii . Tego typu sensacje przykuwają uwagę, ale na ile są one obiektywne a na ile są zwykłą przekoloryzowaną papką? Łatwo jest na podstawie stereotypów wyciągać wnioski i dorabiać różne mityczne oblicza obcej kulturze. Bardzo często np. słyszy się o Japonii w kontekście samobójstw, raz że jest tam ich niesłychanie dużo ,dwa że są w jakiś sposób "inne" niż wszędzie na świecie . Czy ja wiem ... są kraje gdzie samobójstw jest [procentowo] więcej a i motywy ich popełniania nie są jakieś diametralnie odmienne .

[Meliana]

[Enevi]

[Kurt]

[Dembol]

Japonia to normalny kraj. Jest po drugiej stronie kuli ziemskiej i ma odrobinę inne obyczaje niż nasze dlatego wszystko wydaje się niektórym takie dziwne. Poza tym opisujący koncentrują się głównie na tych wszystkich dziwnościach i śmiesznostkach, które niekoniecznie są powszechne.

[pestis]

W sumie odnosząc się do tematu, można wspomnieć o książce "Psy i demony. Ciemne strony Japonii" Alexa Kerra. Czyta się ją dobrze, pomimo że czasem miałam wrażenie że autor zapętla się nieco w swoich wywodach. Mimo wszystko całość napisana jest solidnie (Kerr większość życia spędził w Japonii), autor omawia różne problemy dotyczące gospodarki, biurokracji, kultury i ochrony środowiska, a ukazana Japonia znacznie różni się od tej znanej z większości czytanych przeze mnie książek.
Ot, taka druga strona medalu.

[Meliana]

[Daerian]

Ja zaś chciałbym zaproponować inne spojrzenie na temat - bardzo wiele mówi się o konflikcie nowoczesności i tradycji w Japonii, problemach związanych ze zmianami kulturowymi po izolacji itd.
Gdyby zaś spojrzeć na tę sprawę w inny sposób - do izolacji Japończycy byli jednym z narodów najbardziej zapożyczającym od innych w dziejach (w mojej opinii równać z nimi mogli się jedynie: my - Polacy, Amerykanie i pod pewnymi względami starożytni Rzymianie). Chiny, Korea, Mongołowie, buddyzm, Europa... Japończycy bardzo chętnie zbierali wzorce zewsząd.
Tym samym, czy w tej chwili mówiąc o konflikcie między nowoczesną Japonią, chcącą zbierać wzorce z całego świata, a tradycyjną - nie powinniśmy odwrócić przypadkiem pojęć, gdyż owa tradycja pod wieloma względami jest efektem sztucznych działań Tokugawów?

Wiem, że zapętlone, dziwne i nie trzyma się pod wieloma względami kupy, ale naprawdę takie spojrzenie jest dla mnie interesujące ;-)

[Meliana]

[Vivian]

Tworząc ten temat nie miałam intencji budować kolejnego stereotypu Japonii, opartego na wybiórczych informacjach o tymże kraju, jednakże zastanawiałam się nad tym, jak można postrzegać współcześnie Japonię, w zestawieniu do krajów reszty świata a także krajów, z którymi Japonia jest powiązana chociażby gospodarczo, miałam na myśli szczególnie owo starcie kultury z współczesnością, obraz Japonii nie jest jednolity, jest niezwykle wielobarwny i zarazem niebywale intrygujący. Zastanawiałam się także, jak wygląda Japonia z perspektywy cudzoziemca, mieszkającego w niej od pewnego czasu, jakie są warunki pracy? jak odnajduje się w społeczeństwie japońskim? czy gaikokujin zawsze będzie wyobcowany w Nipponie? Stąd zaczęłam poszukiwać książek, artykułów na temat nie tylko kultury i sztuki, ale także życia w Japonii, szczególnie relacji ,,przybyszów z zewnątrz''. Bowiem wydaje mi się, że najbardziej obiektywny obraz można wytworzyć łącząc subiektywne opinie i te z zewnątrz, chociaż i tak, nie będzie to wizja ,,absolutna'', bowiem ilu ludzi, tyleż opinii. I wiem też, że nie uda mi się poznać Japonii tylko dzięki tej teorii, ale jednocześnie, im więcej wiem, tym obraz Japonii staje się bogatszy.

Ostatnio w ręce wpadła mi chociażby książka ,,Japonia, zmienna czy niezmienna'' Jolanty Tubielewicz. Dopiero zaczęłam czytać, jednakże mogę już przytoczyć fragment: ,, Celem książki jest pokazanie Japonii - takiej, jaka mi się jawiła podczas wielokrotnych pobytów na przestrzeni ponad ćwierć wieku. Pytanie zmienna czy niezmienna ? - narzucało mi się i wprawiało w zmieszanie. Z jednej strony bowiem dynamizm zachodzących zmian niekiedy wręcz wywoływał osłupienie, z drugiej zaś - ileż to razy zdumiona byłam trwałością form i obyczjów znanych z zamierzchłej historii.(...)Osądzanie, czy zmiany są na lepsze, czy na gorsze, pozostawiam Czytelnikom, będąc przy tym przekonana, że oceny wypadną bardzo różnie. To, co jeden uzna za pozytywne, inny może surowo potępić. Nie ma i nie może być jednolitego obrazu i jednolitej oceny Japonii. Kraj ten każdemu pokazuje inne oblicze-raz kokieteryjnie uśmiechnięte, kiedy indziej groteskowo wykrzywione, często pogodne, a niekeidy ponure lub wręcz przerażające. '' Hmm to narazie początek, ale myślę, że obiecujący.